…Yara belədir. Döyüşdə aldığın açıq yara yox, mətbəx bıcağı ilə barmağını yüngül zədələdiyin yara. Uzun müddət ondan danışırsan, ufuldayırsan, barmağını nəyəsə toxundurmaqdan üşənirsən və sair… yəni bu sənin qorxudan, sinirdən, psixoloji həyəcandan aldığın zədənin, travmanın əlamətidir…
…Bunu niyə deyirəm?
Qarabağda vətən savaşı bitib. Amma savaş sonrası problem və qayğılarla uğraşmaqdadır məmləkət. Onların böyük bir qismi pul-para maddiyyatla bağlı olduğundan, məsələnin mənəvi-psixoloji tərəfi unudulub. Amma ciddi siqnallar gəlir…
…Cəmi 44 günlük savaş görmüş üç qazi intihar edib. Günü ona görə xüsusi qeyd edirəm ki, belə hallar uzun müddətli müharibələr sonrası daha kütləvi şəkildə baş verir. Yəni, rəsmilər, bir-iki olaydır deyib üzərindən keçməsin. 44 gün döyüşən ordu üçün 3-ə xırda rəqəm demək olmaz. Özü də nəzərə alsaq ki, ölkədə qazilərin psixoloji sarsıntısı, travmalılıq dərəcəsi demək olar ki, öyrənilmir və ya az öyrənilir bu halda, durum daha ciddidir də söyləyə bilərik.
***
Indi deyəcəyimi olar ki, ictimai rəy birmənalı qarşılamaz. Düşünər ki, qalib dövlət, qalib ordu, qalib əsgəri aşağılayır müəllif. Əsla belə deyil!
***
Dönək mövzuya…
…Ağır savaşdan çıxmış, hərbi əməliyyatlarda iştirak etmiş, yanında əzizi, dostu şəhid olan özü dəhşətlə, ölümlə üzləşən, düşmən öldürən, qan görən, yəni müharibənin hər üzünü görən, hər bir əsgərin, zabitin potensial cinayətkar, intihar edəcək adam ola bilmək ehtimalı istisna edilmir.
Hətta ən peşəkar hərbiçi üçün də bu risk var. Odur ki, ağır əməliyyatlar sonrası əsgər və zabitlər psixoloq, hətta psixoterapevt müainəsindən, reablitasiyadan keçməlidir.
Bunu son bir həftədə üç qazi intiharı çox aydın isbatlayır. Hələ ki, özlərinə qıyırlar…
…Indi ictimai rəydə, qara piara çalışan konkret media resuslarında bunu bir səbəbə bağlayırlar, diqqətsizliyə. Əslində demək lazım ki, bu həm də, diqqətsizliyə bağlı məsələdir. Təkcə diqqətsizliyə yox. Yəni əslində bunlar müharibə sonrası vəziyyətdə gözlənilən hadisələrdir.
Illər öncə, Veytnam müharibəsindən sonra (orada amerikalıların vətən müharibəsi aparmadığının fərqindəyəm. Üstəlik savaşın uzun illər getdiyini və işğalçılıq siyasətinin tərkibi olduğunu da bilirəm. Hətta ən dəhşətlisi o ki, veytnamlıların mübarizə əzmini qıra bilmədiyinə görə yüzlərlə intihar edən amerikalı əsgər və zabit var idi-J.M) Amerika boyda dövlət az qala iflic hala salınmışdı. Ciddi bir layihə icrası, küllü miqdarda vəsait xərclənməsi, Amerika cəmiyyətini xilas edə bildi. Ancaq o zaman xeyli müddət dünya nəhəngi öz döyüşçüsünün acızliyini, tirajlamaq, qəbullanmaq istəmirdi. Ancaq atmış mindən çox insanın az zaman fərqi ilə cinayətə meyillənməsi, narkotikə qurşanma təhlükəsinin artması ABŞ rəsmilərini ciddi və açıq tədbirlərə vadar etdi. O dönəm hadisələri isə tarixə Amerikada Veytnam sindromu adi ilə keçdi. Indi biz Qarabağ sindiromunun ilkin mərhələsindəyik. Bu olanlardan Veytnam sindromu yaranmasına yol vermək olmaz. Yəbi qalibik, müzəffərik, haqq işi görmüşük, amma reablitayisa keçməliyik. Davam etmək, var olmaq, möhkəmlənmək üçün.
***
Bəs nə edə bilərik?!.
Ixtisaslı psixoloqlar, psixiayorlar səfərbər edilməlidir.
Xəstəxanalarda, reablitasiya mərkəzlərində, psixoloq ştatlarının artırılması üçün imkanlar üzərində işlənməlidir.
Mütəxəssis azlığı varsa xaricdən, xüsusən müharibə təcrübəsi olan ölkələrdən mütəxəssislər dəvət etmək lazımdır.
Buna paralel olaraq, məsələn müharibə sonrası əsgərlərlə işləmiş psixoloqların azərbaycanlı mütəxəssislərə treninq keçməsini təşkil etmək olar.
Ən vacibi bu, dağınıq deyil, güc və təhlükəsizlik qurumlarının iştirakı, ciddi nəzarəti ilə böyük bir layihə kimi həyata keçirilməlidir.
Əks halda yaxın bir ildə Azərbaycanda narkotik istifadəçilərinin, ağır cinayət törədənlərin statistikası durmadan artacaq. Bu həm də ona görə qorxuludur ki, belə təhlükəli işləri sıravi və cahil adamlar deyil, reablitasiya keçməyən peşəkarlar edəcək. Çünki onlara başqa yol qalmayacaq. Çünki onlar ölümü və dəhşəti yaşayaraq ölümsüzləşib, qorxu instinktlər məhv olub.
…Və unutmaq olmaz, onlar bu durumlarını özləri heç zaman etiraf etməyəcəklər. Çünki onların böyük əksəriyyəti həm də peşəkar hərbçidir. Sadəcə onu anlamırlar ki, müharibədən çıxan peşəkar hərbçi ilə, peşəkar cinayətkar arasında psixoloji adlı zərif bir pərdə var. Indi o pərdə zədəlidir. Müharibə əsgərləri, zabitləri bunu fərq etməmiş mütləq sevgi ilə, qayğı ilə reablitasiya olunmalarıdır. Yoxsa ölkə Qarabağ savaşı sindromunun altını hələ çox çəkəcək.
Jalə Mütəllimova
13.01.2021
Вугар Рагимов, Nuray Seyidova и ещё 33
Комментарии: 2
Поделились: 1
Нравится
Комментировать
Поделиться
